Zasady ogólne. Standard APA (siódma edycja) ustanawia jednolite zasady sporządzania bibliografii dla rozprawy doktorskiej i pracy magisterskiej. Zgodnie z tymi wymogami w celu sporządzenia nietekstowego odniesienia do rozprawy lub pracy należy podać dane autora odpowiedniej pracy, tytuł takiej pracy, rodzaj pracy i uniwersytet, w którym Przykład przypisu z opracowania zbiorowego: M. Wiśniewski, Umieralność przedwczesna [w:], Zdrowie Publiczne, J. Kowalski (red.), Wydawnictwo Via Medica, Kraków 2008, s. 32. 3. Przypisy do książki lub artykułu mającego więcej niż 3 autorów. Jak robić przypisy? Inicjał imienia pierwszego autora. Pages - Usuwanie przypisów dolnych i końcowych. Pages Podręcznik użytkownika. Spis treści. Wstęp:u0003 Witamy w Pages ’09. Rozdział 1: Narzędzia Pages i sposoby ich używania. Rozdział 2: Tworzenie, otwieranie i zachowywanie dokumentu. Rozdział 3: Praca z częściami dokumentu. Rozdział 4: Przeglądanie i poprawianie dokumentów. przypis 17 Bakke E.F., Hisdal J., Jorgensen J.J., Kroese A., Stranden E.: Blood Pressure in Patients with Intermittent Claudication Increases Continously During Pod niedawnym artykułem na temat nowej wersji programu Sigil padło kilka pytań dotyczących jego obsługi. Robert Hnatiuk, który zajmuje się obecnie tłumaczeniem Sigila na język polski zgodził się napisać gościnny artykuł na temat odnośników i wstawiania przypisów. Zainteresowanych Sigilem zapraszam do lektury i ew. zadawania pytań w komentarzach. Na początek chciałbym Proponuję więc następującą hierarchizację: spośród wymienionych powyżej wartości samoistnych za samoistne sensu stricto uznać należy jedynie te, które pojawiają się w 9tkVaK. Plagiaty, cytaty, przypisy UWAGA! W związku z licznymi (coraz liczniejszymi) mailami zawierającymi prośbę o (najczęściej szybką) pomoc, informuję: Autor poniższego tekstu (czyli ja) nie jest ekspertem czy autorytetem w dziedzinie sporządzania przypisów czy bibliografii, który miałby czas, byłby zobowiązany i chętny do rozwiązywania redaktorom, korektorom, edytorom czy autorom konkretnych problemów w tym zakresie. Moja wiedza płynie wyłącznie z obserwacji tego, jak to robią inni, stąd do takiej obserwacji zachęcam poszukujących odpowiedzi. W tym wymiarze świata społecznego jakim jest nauka, gdzie najwyższą wartością jest prawda, nie ma większej zbrodni niż kłamstwo. Wydawałoby się, że osobom, które przekraczają bramy Uniwersytetu, zwanego czasem, może zbyt górnolotnie, "Świątynią poznania", nie trzeba przypominać rzeczy tak oczywistych. Niestety, doświadczenie uczy czego innego. Tylko w ostatnim semestrze "zapomniało" o tym kilkunastu moich studentów w związku z tym otrzymali ocenę niedostateczną, najedli się wstydu (mam nadzieję), nie licząc zmarnowanego czasu (mojego i ich). Najpospolitszą formą kłamstwa w studenckich pracach (oprócz ściągania) staje się obecnie plagiat. Z punktu widzenia prawa bywa on najczęściej także kradzieżą własności intelektualnej, ale kłamstwem jest zawsze i przede wszystkim z tego względu stanowi wykroczenie przeciw Nauce. Przysłowie mówi, że "okazja czyni złodzieja", obecnie Internet stwarza setki takich okazji. Łatwo znaleźć kilka artykułów na dany temat (albo nieco obok), zaznaczyć [Ctrl+A], skopiować [Ctrl+C], wkleić [Ctr;+V], podpisać (ZSWP). Można znaleźć nawet książki źródłowe. Trzeba napisać streszczenie?, cóż prostszego, można to zrobić przy pomocy samej myszki i klawisza [Del]. Pokusa jest tak wielka, że czasem całkiem poprawne, a nawet niezłe prace są popsute przez wklejenie akapitu z Wikipedii czy ze " pozostaje dla mnie zagadką - po co? Przyciśnięci do muru plagiatorzy próbują ratować się pytaniami: Co to właściwie jest plagiat? Od ilu skopiowanych zdań można o nim mówić? Polecam kompetentny artykuł wyjaśniający te kwestie z perspektywy prawniczej: VII nie kradnij Odpowiedź na pytanie: jak zatem można korzystać z cudzych prac, znajdzie czytelnik poniżej. Reguły korzystania z cudzych prac 1. Każda myśl, którą zaczerpnęliśmy od innego autora, musi być opatrzona przypisem. Weber wyróżnił trzy typy prawomocnego panowania 1. 2. Każde zdanie, które zaczerpnęliśmy od innego autora, musi być ujęte w cudzysłów i opatrzone przypisem. Zdaniem Webera "istnieją w zasadzie trzy wewnętrzne uprawomocnienia, a więc podstawy prawomocnego panowania" 1. Wyjątki: od zasady 1) wyłączone są prawdy powszechnie znane, należące do wiedzy ogólnej, ujmowane w podręcznikach (do podręczników stosuje się natomiast zasada 2)) od zasady 2) nie dajemy przypisów do cytatów, które stanowią motto naszej pracy (podajemy tylko autora i zazwyczaj tytuł dzieła). Przypisy Dobre przypisy powinny spełniać następujące warunki: 1. Przypis powinien jednoznacznie identyfikować miejsce skąd zaczerpnęliśmy daną myśl/zdanie. Powinniśmy zatem przy jego pomocy bez problemu móc znaleźć książkę i miejsce w niej, z którego pochodzi zapożyczenie. 2. Przypisy powinny być konsekwentne. W całym tekście stosujemy ten sam system. 3. Przypisy powinny być oszczędne (ekonomiczne). Systemy przypisów Stosuje się najczęściej dwa sposoby konstruowania przypisów: tradycyjny i harwardzki. Tradycyjny system przypisów. (Najbardziej elementarne zasady) Przypisy umieszczamy u dołu strony (rzadziej na końcu tekstu czy rozdziału). Stosujemy konsekwentnie albo skróty w języku polskim (tamże, tenże, dz. cyt.) albo łacińskim (ibidem, idem, eadem, Pierwszy przypis zawiera zwykle kompletną informację o danym dziele, czyli inicjał imienia i nazwisko autora, tytuł, tłumaczenie, miejsce i data wydania, [wydawnictwo - jeżeli nie ma bibliografii] strona. Tytuł pracy, artykułu wyróżniamy kursywą (także pracy zbiorowej z której pochodzi artykuł). Tytuł czasopisma z którego zaczerpnięty jest artykuł dajemy w cudzysłowie bez kursywy. 1 M. Weber, Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, przeł. D. Lachowska, Warszawa 2002, PWN, Gdy kolejny w tekście cytat odwołuje się do tego samego dzieła i tej samej strony dajemy: 2 Ibidem. 2 Tamże. Gdy do tego samego dzieła ale innej strony 3 Ibidem, s. 266. 3 Tamże, s. 266. Gdy teraz zacytujemy inne dzieło, innego autora, oczywiście postępujemy tak jak w przypisie pierwszym np. 4 F. Znaniecki, Społeczne role uczonych, przeł. J. Szacki, Warszawa 1984, PWN, Ale gdy teraz zechcemy wrócić do Webera, dajemy: 5 M. Weber, op. cit., s. 288. 5 M. Weber, dz. cyt. s. 288. Gdy chcemy przywołać inne dzieło tego samego autora dajemy: 6 Idem, Polityka jako zawód i powołanie, przeł. A. Kopacki, Kraków 1998, Znak, 7 Tenże, Polityka jako zawód i powołanie, przeł. A. Kopacki, Kraków 1998, s. 111. W przypadku dzieła kilkorga autorów odpowiednio Iidem (Ciż sami). W przypadku autorki - Eadem [taż] Gdy już wprowadziliśmy więcej niż jedno dzieło danego autora, przechodząc od cytowania jednego do drugiego posługujemy się skrótem tytułu. 8 M. Weber, Gospodarka i społeczeństwo..., s. 11. 9 Ibidem, s. 12. 10 Idem, Polityka jako..., s. 123. Gdy piszemy monografię jakiegoś autora i korzystamy z większej liczby jego dzieł, możemy wprowadzić ich wygodne skróty. Odnośnie niektórych autorów takie skróty są powszechnie przyjęte wśród badaczy (na przykład Tomasza z Akwinu - patrz). Swoje skróty ma także Biblia, Koran i inne święte księgi. Nie stosuje się przypisu: 23Pan Bóg, Biblia, s. 123, tylko podaje konkretny skrót księgi, numer rozdziału i werset np. Mt 4,11, zaznaczając za pierwszy razem z jakiego tłumaczenia korzystamy, (Biblia Warszawska, Poznańska i in. podając opis bibliograficzny wydania). Pozostałych reguł (cytowanie czasopism, z dzieł zbiorowych, hasła z encyklopedii etc.) proszę się doszukać/domyślić czytając literaturę naukową! Wady tradycyjnych przypisów: - Gdy wertując indeks w poszukiwaniu interesującego nas terminu trafimy na stronę 232 i tam znajdziemy przypis np. 478 M. Weber, op. cit, będziemy zmuszeni kartkować całą książkę aż do początku, dopóki nie znajdziemy miejsca, gdzie Weber przytoczony jest po raz pierwszy (chyba, że autor zamieścił bibliografię i - na nasze szczęście - przywoływał tam tylko jedno dzieło Webera). - Tradycyjny sposób cytowania sprzyja "piętrowości" tekstu. Często cenne myśli, które autorowi przypomniały się już po napisaniu rozdziału, umieszcza on (maczkiem!) w przypisie, co bywa niezmiernie uciążliwe dla czytelnika i rozleniwiające dla autora. Przypisy harwardzkie. Składają się z dwóch elementów: przywołania w tekście i (koniecznie!) bibliografii. Przywołanie w tekście jest bardzo proste, składa się z nazwiska autora, daty wydania dzieła i strony, np (Weber 2002:254) lub [Weber 2002, Na końcu artykułu (rozdziału, książki) musi być dokładny opis bibliograficzny: Nazwisko i imię, data, tytuł, tłumaczenie, miejsce, wydawnictwo. Czyli: Weber Max, 2002, Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejące, przeł. D. Lachowska, Warszawa, PWN. Przypisy harwardzkie wymagają wprawdzie ciągłego "skakania" do bibliografii, tym niemniej przynajmniej zawsze wiadomo, gdzie znaleźć pełną informację. Wymuszają one także inne - bardziej rzetelne - podejście do pisania. Piszemy to, co mamy do napisania, nie ma dopisywania, pisania "na marginesie". Quod scripsi - scripsi. Tekst jest w rezultacie jaśniejszy i czytelniejszy, co ułatwia lekturę ale też pomaga autorowi uporządkować myśli. Uwaga! Poszczególne wydawnictwa mogą mieć własne, nieco zmodyfikowane zasady. Niekiedy na przykład zaleca się podawanie daty w opisie bibliograficznym w nawiasie okrągłym, wówczas wyglądałby on tak: Weber Max (2002) Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejące, przeł. D. Lachowska, Warszawa, PWN. Adam Wolański (w: Bańko 2006) dopuszcza obie formy (oddzielenie daty nawiasami lub przecinkami). Po dacie można zastosować przecinek bądź dwukropek. Możliwe są zatem według niego następujące formy: Weber Max, 2002, Gospodarka i społeczeństwo... Weber Max (2002), Gospodarka i społeczeństwo... Weber Max, 2002: Gospodarka i społeczeństwo... Weber Max (2002): Gospodarka i społeczeństwo... Niektórzy łączą (w pewnym zakresie) oba systemy, wprowadzając do adnotacji harwardzkiej ibidem czy idem. Inni numerują pozycje w bibliografii i w przywołaniu podają tylko numer pozycji i stronę, np. [32:254] Bibliografia 1. Andreski Stanisław... [...] 32. Weber Max, 2002, Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, przeł. D. Lachowska, Warszawa, PWN. Cytując strony internetowe należy podać jej adres oraz datę, kiedy dana treść była dostępna. Gdy znamy datę publikacji w Internecie, możemy potraktować ją jako datę wydania Kaczmarek Kamil, 2009, Zasady sporządzania przypisów, [ (dostęp: |data pobrania|). Jak widać wiele można, byle konsekwentnie (i za zgodą wydawcy/ promotora). Omówienie trzech systemów cytowania: tradycyjnego, harwardzkiego i vancouverskiego można znaleźć w książce: Polszczyzna na co dzień, pod redakcją Mirosława Bańko, Warszawa 2006, PWN: tradycyjne: 616-625, Vancouver System: 634, Harvard System: 634-636. Polecam dla dociekliwych! Informacje techniczne: jak wstawić przypisy w najpopularniejszych programach komputerowych MS Word (komercyjny) link OpenOffice (darmowy) link Ibidem stosujesz, gdy kolejne przypisy (na przykład przypis 45, 46, 47, 48) odwołują się do tej samej publikacji. Wtedy w przypisie 45 piszesz nazwisko autora, tytuł itd., a w 46, 47, 48 tylko wstawiasz słowo Ibidem napisane kursywą. Jeśli odwołujesz się do tej samej książki, ale do innej strony, to musisz to zaznaczyć: Ibidem str. 56. Op. cit. stosujesz, gdy chcesz odesłać czytelnika do książki, którą już wcześniej cytowałeś (ale nie bezpośrednio w poprzednim przypisie, tylko kilka przypisów wcześniej, a nawet kilka stron wcześniej.) Skrót piszemy kursywą i bez spacji (odstępu). PRZYKŁAD: K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań–Wrocław 2001, s. 116. P. Żmudzki, Studium podzielonego królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000, s. 295. O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 2005, s. 340. Ibidem. Ibidem str. 56. K. Jasiński, s. 117-118. Przypisy nr 4 i 5 odsyłają do tej samej książki, co przypis nr 3. Przypisy nr 3, 4 i 5 następują kolejno, więc użyto słowa Ibidem. Przypis nr 6 odsyła do książki wymienionej w przypisie nr 1. Przypisy 1 i 5 są rozdzielone innymi odwołaniami, więc zastosowano skrót i wymieniono nazwisko autora, żeby było wiadomo, o której z wcześniej wymienionych książek mowa – o Rodowodzie Piastów… Jasińskiego czy o Studium… Żmudzkiego. Jeśli wcześniej wymienialiśmy kilka książek jednego autora, to należy dodatkowo wpisać tytuł. W dalszym ciągu jednak skrót oszczędza nam wypisywania wydawnictwa, miasta, roku wydania itd. Zobacz: W jakich sytuacjach musimy wstawić przypisy? W ostatnich latach sporą popularnością cieszy się argumentacja, którą w kontekście naszych rozważań uznać można za próbę pokazania, z jakiego szczególnego rodzaju potencjalności wynika konieczność przyznania szczególnego statusu płodowi. A więc dlaczego wobec płodu powinniśmy posiadać zobowiązania analogiczne do tych, jakie mamy względem osoby, choć nie takie, jakie mamy względem podatnika czy wyborcy. Mowa tutaj o rozumowaniu zaproponowanym przez D. Marquisa, opartym na pojęciu wartościowej przyszłości (z ang. future of value) [przypis 42]. Marquis przyjmuje, że o niemoralności pozbawienia kogoś życia przesądza utrata wartościowej przyszłości, czyli tego wszystkiego, na czym tej osobie zależy, bądź zależałoby. Następnie dodaje on, że w dokładnie taki sam sposób, w jaki wartościową przyszłość posiada dorosły człowiek, posiada ją również płód. I podobnie jak dorosły człowiek, płód w wyniku pozbawienia życia może ją utracić. Wobec tego, skoro wartościowa przyszłość przesądza o niemoralności zabójstwa, stanowi ona tą szczególną, potencjalną właściwość płodu, która pozwala nam twierdzić, iż jego status moralny jest identyczny ze statusem dorosłego. Argumentacja Marquisa doczekała się wielu krytycznych komentarzy. Przede wszystkim, słusznie podkreślano, iż posiadanie wartościowej przyszłości wymaga uświadomienia sobie celów i warunków ich realizacji. Szkoda wynikająca z utraty wartościowej przyszłości ma więc swoje źródło nie tylko w fakcie, że miejsce miała nawet obiektywna strata, lecz również w fakcie, że strata ta mogłaby być zasadniczo subiektywnie odczuwana już teraz. Str. 37 Przy takim ujęciu wartościowej przyszłości, szczególna ocena aktu pozbawienia życia indywiduum a jest warunkowana hipotetyczną zdolnością stwierdzenia przez a zgodnie ze swoimi przekonaniami, że: gdybym wiedział, co tracę, już teraz cierpiałbym z tego powodu. Tego warunku płód z pewnością nie jest w stanie spełnić. Krytycy Marquisa podkreślają, że płód nie tylko nie ma świadomości, ale, co więcej, nie sposób też zbudować żadnej wiarygodnej teorii istnienia psychicznego (osobowego) kontinuum pomiędzy płodem, a dorosłym osobnikiem, który potencjalnie się z niego rozwinie [przypis 43]. Potencjalność płodu jako gwarancja jego szczególnego statusu moralnego wciąż pozostaje zatem kwestią wymagającą dodatkowych wyjaśnień. 13. Podsumowanie Analiza jednego z najpopularniejszych sposobów dowodzenia niemoralności zabiegów przerywania ciąży pokazuje, że kluczowe znaczenie dla jego poprawności ma ustalenie, jakie właściwie kryteria decydują o przyznaniu statusu moralnego, w szczególności statusu moralnego osoby, oraz jaką rolę odgrywa w tym biologiczne człowieczeństwo płodu. Zagadnienie moralnej oceny aborcji nie redukuje się więc, wbrew częstym sugestiom, do kwestii ustalenia, czy płód jest, czy też nie jest biologicznie rzecz biorąc człowiekiem. Jego rozstrzygnięcie wymaga raczej podania takiej teorii podstaw statusu moralnego osoby, z której wynikałoby, że płód status ten posiada. Teoria słusznego interesu wydaje się trafnie charakteryzować powody, dla których indywiduom przypisywane są uprawnienia moralne, w tym uprawnienia przysługujące ludziom dorosłym. Obejmuje ona przy tym szeroki zakres indywiduów, włączając w to rośliny i zwierzęta (etyka ekologiczna) oraz przejawy inteligentnego sztucznego życia (transhumanizm). Jednocześnie stanowiąc propozycję skromną pod względem ilości wymaganych dla jej przyjęcia założeń. Wszystko to razem pozwala utrzymywać, że teoria słusznego interesu jest niezwykle atrakcyjną propozycją rozumienia istoty uprawnień oraz obowiązków moralnych, zwłaszcza w odniesieniu do obowiązku ochrony czyjegoś życia i korelującego z nim prawa do życia. Powyżej argumentowałem, że w świetle teorii słusznego interesu fałszywe okazuje się twierdzenie, jakoby płód i dorosły człowiek posiadali identyczny status moralny. Odpowiada za to różnica w katalogu tych ich interesów, które skłonni jesteśmy uznawać za słuszne. Jednocześnie, przeciwnicy dopuszczalności zabiegów przerywania ciąży nie dysponują żadnym przekonującym wyjaśnieniem alternatywnym. Str. 38 Wyjaśnienie to wymagane jest również wtedy, gdy argument z koherencji przekonań interpretowany jest jako odwołujący się do wartościowości ludzkiego życia (AKPw). Konieczność poszanowania ludzkiego życia od poczęcia musi mieć bowiem jakąś podstawę i jeżeli są nią słuszne interesy, znów mamy powody, by kwestionować stanowisko przeciwnika aborcji. W takim razie, dopóki na podstawie wypowiedzi przeciwników przerywania ciąży nie uda się zrekonstruować takiej teorii podstaw statusu moralnego przypisywanego zapłodnionej komórce jajowej, zarodkowi czy płodowi, albo też teorii podstaw uznania ludzkiego życia za wartościowe od poczęcia, która nie stałaby w sprzeczności z przesłankami argumentu z koherencji przekonań, a jednocześnie była wiarygodna w większym stopniu niż teoria słusznego interesu, należy przyjąć, że przeciwnicy prawnego zezwolenia na przerywanie ciąży nie dysponują poprawnym, ani tym bardziej przekonującym argumentem na poparcie swoich intuicji moralnych. A przynajmniej argumentem, który odwoływałby się do powszechnie akceptowanej zasady zakazującej stosowania podwójnych standardów w ferowaniu moralnych ocen [przypis 44]. Podsumowując, problem moralnej oceny przerywania ciąży nie polega na udzieleniu odpowiedzi na pytanie, kiedy zaczyna się ludzkie życie. Spór o granice biologicznie rozumianego człowieczeństwa często przesłania nam, jak się okazało, o wiele bardziej istotniejszy spór o kryteria nabycia statusu moralnego posiadanego przez dorosłych ludzi. Argumenty zwolennika stanowiska konserwatywnego w tym ostatnim sporze są jednak niewystarczające. Stąd wniosek, że w swoim obecnym kształcie nie powinny one odgrywać żadnej poważnej roli w politycznej debacie na temat prawnej dopuszczalności przerywania ciąży. W szczególności, nie uzasadniają one żadnych kategorycznych stwierdzeń dotyczących konieczności odpowiednich regulacji prawnych. Podziękowania Pierwsza wersja tego artykułu powstała w 2002 roku. Od tamtej pory wprowadziłem do niego szereg zmian oraz poprawek, które, mam nadzieję, uczyniły go przystępniejszym i bardziej wartościowym merytorycznie. Dziękuję wszystkim osobom, których życzliwe, lecz krytyczne uwagi przyczyniły się do tych zmian. Są to: Tomasz Bacewicz, Łucja Fryźlewicz, Tomasz Gizbert-Studnicki oraz Aleksandra Kubiak. Str. 39 Bibliografia Almond [1998] – B. Almond, Prawa, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998 s. 303- 311. Bryant et al. [2005] – J. Bryant, L. Baggott la Velle, J. Searle, Introduction to Bioethics, John Wiley, Chichester 2005. Davis [1998] – N. A. Davis, Deontologia współczesna, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998, s. 247-260. Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994. Feinberg [1980] – J. Feinberg, Rights, Justice, and the Bounds of Liberty, Princeton University Press, Princeton 1980. Gibson [2004] – S. Gibson, The Problem of Abortion: Essentially Contested Concepts and Moral Autonomy, „Bioethics”, Vol. 18 (2004), No. 3, s. 221-233. Hare [1975] – R. M. Hare, Abortion and the Golden Rule, „Philosophy and Public Affairs”, Vol. 4 (1975), No. 3, s. 201-222. Harman [2003] – E. Harman, The Potentiality Problem, „Philosophical Studies”, Vol. 114 (2003), s. 173-198. Hart [1982] – H. L. A. Hart, Essays on Bentham: Studies in Jurisprudence and Political Theory, Clarendon Press, Oxford 1982. Hughes [2004] – J. Hughes, Citizen Cyborg: Why Democratic Societies Must Respond to the Redesigned Human of the Future, Westview Press 2004. Lee Nelson [2008] – J. Lee Nelson, Wszyscy jesteśmy chimerami, „Świat Nauki”, Nr 3 (199), 2008, s. 30-37. Lizza [2007] – J. P. Lizza, Potentiality and human embryos, „Bioethics”, Vol. 21 (2007), No. 7, s. 379-385. Lovering [2005] – R. P. Lovering, Does a Normal Foetus Really Have a Future of Value? A Reply to Marquis, „Bioethics”, Vol. 19 (2005), No. 2, s. 131-145. MacCormick [1977] – N. MacCormick, Rights in Legislation, w: P. Hacker, J. Raz (red.), Law, Morality and Society: Essays in Honour of H. L. A. Hart, Oxford University Press, Oxford 1977, s. 189-209. Marquis [1989] – D. Marquis, Why Abortion is Immoral, „Journal of Philosophy”, Vol. 86 (1989), s. 183-202. Marquis [1999] – D. Marquis, An Argument That Abortion Is Wrong, w: J. Arthur (red.), Morality and Moral Controversies, 6. edition, Prentice Hall, New Jersey 1999. Persson [2003] – I. Persson, Two Claims About Potential Human Beings, „Bioethics”, Vol. 17 (2003), No. 5-6, s. 503-516. Pietrzykowski [2005] – T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa: zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005. Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997. Singer [2004] – P. Singer, Wyzwolenie zwierząt, przełożyli A. Alichniewicz i A. Szczęsna, PIW, Warszawa 2004. Str. 40 Steinbock [1992] – B. Steinbock, Life Before Birth: The Moral and Legal Status of Embryos and Fetuses, Oxford University Press, New York 1992. Stretton [2004] – D. Stretton, The Deprivation Argument Against Abortion, „Bioethics”, Vol. 18 (2004), No. 2, s. 144-180. Thomson [1971] – J. J. Thomson, A Defence of Abortion, „Philosophy & Public Affairs” Vol. 1 (1971), no. 1, przedruk w: R. Munson (red.), Intervention and Reflection: Basic Issues in Medical Ethics, 5. edition, Belmont-Wadsworth 1996, s. 69-80. Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440. Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 347-360. Wendler [1999] – D. Wendler, Understanding the „Conservative View On Abortion”, „Bioethics”, Vol. 13 (1999), Issue 1, s. 32-56. White [1985] – A. R. White, Rights, Clarendon Press, Oxford 1985. Wilmut et al. [2002] – I. Wilmut, K. Campbell, C. Tudge, Ponowny akt stworzenia, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2002. Przypisy: Przypis 1 Bogatym źródłem literatury poświęconej uzasadnieniu niemoralności aborcji jest przykładowo portal http:// [wróć do głównej treści] Przypis 2 Por. Pietrzykowski [2005] – T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa: zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005, s. 283-291. [wróć do głównej treści] Przypis 3 Por. Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 35; Gibson [2004]. [wróć do głównej treści] Przypis 4 Ich przystępne streszczenie znajduje się np. w: Davis [1998] – N. A. Davis, Deontologia współczesna, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998, s. 247-260. [wróć do głównej treści] Przypis 5 Thomson [1971] – J. J. Thomson, A Defence of Abortion, „Philosophy & Public Affairs” Vol. 1 (1971), no. 1, przedruk w: R. Munson (red.), Intervention and Reflection: Basic Issues in Medical Ethics, 5. edition, Belmont-Wadsworth 1996, s. 69-80.: „[…] the right to life consists not in the right not to be killed, but rather in the right not to be killed unjustly.” [wróć do głównej treści] Przypis 6 Pod wpływem Thomson [1971] – J. J. Thomson, A Defence of Abortion, „Philosophy & Public Affairs” Vol. 1 (1971), no. 1, przedruk w: R. Munson (red.), Intervention and Reflection: Basic Issues in Medical Ethics, 5. edition, Belmont-Wadsworth 1996, s. 69-80. Część badaczy zagadnienie zakazu przerywania ciąży traktuje wprost jako problem ustalenia zakresu poświęceń nakazywanych przez prawo. Ich zdaniem, ponieważ zakaz aborcji zmusza do moralnego heroizmu w stopniu, który nie byłby akceptowany przez większość w odniesieniu do samego siebie, odstąpienie od bezwzględnego obowiązku ochrony życia znajduje uzasadnienie. [wróć do głównej treści] Przypis 7 Choć, jak podnosi Thomson [1971] – J. J. Thomson, A Defence of Abortion, „Philosophy & Public Affairs” Vol. 1 (1971), no. 1, przedruk w: R. Munson (red.), Intervention and Reflection: Basic Issues in Medical Ethics, 5. edition, Belmont-Wadsworth 1996, s. 69-80, samo to nie wystarczy, gdyż prawa zarodka czy płodu to jedno, a dopuszczalna, w świetle praw innych indywiduów, forma ich ochrony, to coś zupełnie innego. [wróć do głównej treści] Przypis 8 Zasadę konsekwencji potraktować można jako wersję formalnej zasady sprawiedliwości, zwanej również zasadą równości – indywidua równe sobie (pod istotnymi względami) muszą być traktowane w dokładnie ten sam sposób. Można ją również interpretować w duchu „złotej zasady” (ang. golden rule), o której w kontekście aborcji pisał Hare [1975] – R. M. Hare, Abortion and the Golden Rule, „Philosophy and Public Affairs”, Vol. 4 (1975), No. 3, s. 201-222. [wróć do głównej treści] Przypis 9 Od tego miejsca w tekście będę posługiwał się terminem „płód” w znaczeniu: „organizm ludzki przed urodzeniem”, ponieważ rozróżnienie na zapłodnioną komórkę jajową, zarodek i płód nie ma znaczenia w kontekście dalszych rozważań, w szczególności, nie wpływa na ocenę omawianego argumentu przeciwnika aborcji. [wróć do głównej treści] Przypis 10 Por. orzeczenia Sądu Najwyższego z r. i r. [wróć do głównej treści] Przypis 11 Zamiast terminu „status moralny” w debacie na temat aborcji często pojawia się termin „godność” („przyrodzona godność płodu”). Traktuję je jako tożsame znaczeniowo. [wróć do głównej treści] Przypis 12 Można utrzymywać, że przeciwnikowi aborcji chodzi tylko i wyłącznie o nabycie przez płód jednego prawa, tj. identycznego prawa do życia, jakim cieszy się dorosły. Tak chyba jednak nie jest. Nabycie wyłącznie prawa do życia, przy braku pozostałych uprawnień moralnych, pozostawia swoistą furtkę dla stwierdzenia, że status moralny płodu i dorosłego człowieka mimo wszystko się różnią. A to pozwala wnosić, że w przypadku aborcji nie można mówić o stosowaniu podwójnych standardów. Przeciwnik aborcji nie ma więc moim zdaniem wyjścia, musi on twierdzić, że interesują go kryteria nabycia przez płód statusu moralnego identycznego ze statusem dorosłego. [wróć do głównej treści] Przypis 13 Używam więc tutaj terminu „człowiek” w znaczeniu, które Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 31-33 nazywa „deskryptywnym”, a Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440. „genetycznym”. Konieczność przyjęcia Akp4 jest podkreślana przez obie autorki jako warunek konieczny dowodu niemoralności aborcji. Por. Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440: „[…] in the absence of any argument showing that whatever is genetically human is also morally human, […] nothing more than genetic humanity can by demonstrated […]”. [wróć do głównej treści] Przypis 14 W sprawie biologicznego statusu ludzkiego zarodka por. Bryant et al. [2005] – J. Bryant, L. Baggott la Velle, J. Searle, Introduction to Bioethics, John Wiley, Chichester 2005, s. 161-168, Wilmut et al. [2002] – I. Wilmut, K. Campbell, C. Tudge, Ponowny akt stworzenia, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2002, Persson [2003] – I. Persson, Two Claims About Potential Human Beings, „Bioethics”, Vol. 17 (2003), No. 5-6, s. 503-516. [wróć do głównej treści] Przypis 15 Lee Lee Nelson [2008] – J. Lee Nelson, Wszyscy jesteśmy chimerami, „Świat Nauki”, Nr 3 (199), 2008, s. 30-37. [wróć do głównej treści] Przypis 16 Jak zaznacza Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 55: „indywidualność genetyczna zarodka ludzkiego nie jest równoznaczna z indywidualnością osobową”. [wróć do głównej treści] Przypis 17 Por. Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 56. [wróć do głównej treści] Przypis 18 Termin „człowiek” występuje w pierwszym zdaniu w znaczeniu, który Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440 nazywa moralnym. Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, mówi tutaj z kolei o znaczeniu normatywnym. [wróć do głównej treści] Przypis 19 W codziennej komunikacji dystynkcja ta jest zwykle zaniedbywana, co stanowi prawdopodobne źródło wielu nieporozumień. W języku potocznym, w którym na ogół formułowane są normy i oceny moralne, bardziej jednak liczy się wygoda użytkowników niż precyzja sądów. [wróć do głównej treści] Przypis 20 Por. Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440, Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 347-360. [wróć do głównej treści] Przypis 21 Zob. krytyczne omówienie w tym właśnie duchu różnych koncepcji osoby w: Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 70-78. [wróć do głównej treści] Przypis 22 Na marginesie, Ronald Dworkin uznaje problem rozstrzygnięcia, czy płód jest tak rozumianą osobą, za drugorzędny, samo zaś pojęcie osoby za zbyt wieloznaczne, aby mogło ono stanowić pomoc w rozwiązaniu problemu moralnej oceny aborcji, por. Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994, s. 23. [wróć do głównej treści] Przypis 23 A więc w znaczeniu, które Dworkin nazywa praktycznym (practical sense), dla odróżnienia od filozoficznego znaczenia terminu „osoba” (personhood in philosophical sense). [wróć do głównej treści] Przypis 24 Konieczność takiej właśnie, dwojakiej interpretacji twierdzeń przeciwnika aborcji uzasadnia Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994, s. 9-24. Por. również Pietrzykowski [2005] – T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa: zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005, s. 259-262. [wróć do głównej treści] Przypis 25 AKP nazywa Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994, derywowanym sprzeciwem wobec aborcji (derivative objection), gdyż ma on swoje źródło w założeniu istnienia praw i uzasadniających je interesów od momentu zapłodnienia. Z kolei AKPw nazywa sprzeciwem niezależnym (detached), ponieważ nie wymaga on żadnych założeń odnośnie praw i interesów. [wróć do głównej treści] Przypis 26 Singer [2004] – P. Singer, Wyzwolenie zwierząt, przełożyli A. Alichniewicz i A. Szczęsna, PIW, Warszawa 2004. [wróć do głównej treści] Przypis 27 Omówienie wymienionych kryteriów znajdzie czytelnik w: Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 31-55. [wróć do głównej treści] Przypis 28 Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 347-360, s. 353. [wróć do głównej treści] Przypis 29 Hughes [2004] – J. Hughes, Citizen Cyborg: Why Democratic Societies Must Respond to the Redesigned Human of the Future, Westview Press 2004. w książce zatytułowanej „Obywatel cyborg” argumentuje na rzecz przyjęcia odczuwania i świadomości jako podstawowych kryteriów nabycia statusu moralnego osoby, jednocześnie przekonując, że sztuczna inteligencja także może być świadoma i odczuwająca. [wróć do głównej treści] Przypis 30 Podobnie: Pietrzykowski [2005] – T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa: zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005, s. 265. [wróć do głównej treści] Przypis 31 Możliwość nawiązania bezpośredniego kontaktu z inteligentnymi przedstawicielami obcej cywilizacji, na którą również powołuje się Warren [1996] – M. A. Warren, On the Moral and Legal Status of Abortion, w: T. A. Mappes, D. DeGrazia (red.), Biomedical Ethics, 4. edition, McGraw-Hill, Inc., New York 1996, s. 434-440, gra podobną rolę. Przykład z androidami jest jednak o tyle ciekawy, iż dobitnie pokazuje, że status moralny określonej treści przysługuje indywiduom niezależnie od tego, czy są one organizmem biologicznym. [wróć do głównej treści] Przypis 32 Warren [1998] – M. A. Warren, Przerywanie ciąży, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza Warszawa 1998, s. 347-360, s. 352. [wróć do głównej treś c i] Przypis 33 Por. Hart [1982] – H. L. A. Hart, Essays on Bentham: Studies in Jurisprudence and Political Theory, Clarendon Press, Oxford 1982. [wróć do głównej treści] Przypis 34 Dokładniejsza charakterystyka teorii interesu znajduje się w MacCormick [1977] – N. MacCormick, Rights in Legislation, w: P. Hacker, J. Raz (red.), Law, Morality and Society: Essays in Honour of H. L. A. Hart, Oxford University Press, Oxford 1977, s. 189-209, Feinberg [1980] – J. Feinberg, Rights, Justice, and the Bounds of Liberty, Princeton University Press, Princeton 1980, Almond [1998] – B. Almond, Prawa, w: P. Singer (red.), Przewodnik po etyce, Książka i Wiedza, Warszawa 1998 s. 303-311. [wróć do głównej treści] Przypis 35 W sprawie krytyki teorii interesu por. White [1985] – A. R. White, Rights, Clarendon Press, Oxford 1985, s. 79-85. [wróć do głównej treści] Przypis 36 Por. uzasadnienie tego stanowiska w: Przyłuska-Fiszer [1997] – A. Przyłuska-Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Monografie Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa 1997, s. 85-89. Dworkin postuluje z kolei, że dla moralnej istotności interesów indywiduum wymagane jest posiadanie przezeń świadomości na jakimkolwiek etapie życia, por. Dworkin [1994] – R. Dworkin, Life's Dominion, Vintage Books, New York 1994, s. 16, 18-19. [wróć do głównej treści] Przypis 37 Termin „dążenie” należy rozumieć metaforycznie, gdyż mowa tu o „dążeniach” nieuświadomionych. Pierwotnie, zgodnie z doktryną darwinizmu, zakładano, że podstawowym celem organizmu jest przeżycie i wydanie potomstwa. Współcześnie akcent został przesunięty z organizmu i gatunku na geny, których organizm jest „nosicielem”. [wróć do głównej treści] Przypis 38 Por. White [1985] – A. R. White, Rights, Clarendon Press, Oxford 1985, s. 80, 87-88. [wróć do głównej treści] Przypis 39 Człowiek posiada kilka specyficznie ludzkich interesów, które z pewnością n Zobacz jak napisać przypis, jaki układ elementów zastosować, zapoznaj się z przykładami przypisów. Przypisy występują przede wszystkim w pracach naukowych. Najczęściej zawierają informację do jakiego źródła (np. książki, aktu prawnego, artykułu internetowego) odwołał się autor pracy. Przypisy są stosowane, jeśli przywołuje się opracowania innych autorów. Jednak oprócz tej funkcji, przypis może spełniać także funkcję polemiczną (przekształcenie myśli innego autora lub wejście z nim w polemikę) oraz objaśniać jakieś zagadnienie bardziej szczegółowo. Przypis zawiera więc uzupełnienie tekstu właściwego, które jest interesujące dla czytelnika, ale nie ma większego znaczenia dla głównej myśli dzieła (gdyby tak było, należałoby umieścić tę treść w tekście właściwym). Wskazówki Przypisy umieszcza się na dole strony (najpopularniejszy sposób), na końcu rozdziału lub na końcu całej pracy (występują oprócz tego przypisy w tekście, których tutaj nie omawiam); Tekst właściwy jest połączony z przypisami za pomocą odsyłaczy (najczęściej w postaci cyfr w indeksie górnym); Odsyłacz do przypisu powinien znajdować się przed znakiem interpunkcyjnym (kropką, przecinkiem, średnikiem). Wyjątkiem jest zdanie zakończone skrótem (np. itd., itp.), w którym po odsyłaczu nie stawia się już kropki. W przypadku zdań zakończonych wykrzyknikiem, znakiem zapytania lub wielokropkiem, odsyłacz znajduje się po znaku interpunkcyjnym. Więcej na ten temat poniżej; W przypisie umieszcza się następujące informacje: autor, tytuł, wydawnictwo, miejsce i rok wydania, strona; Tytuł jest wyróżniony kursywą; Kiedy powtórnie powołujesz się na to samo dzieło (bezpośrednio jeden przypis po drugim) tego samego autora, wystarczy napisać „tamże” i numer strony (o ile była inna); Skróty, z którymi możesz się spotkać w trakcie robienia przypisów i ich odpowiedniki: tamże (ibidem), dz. cyt. (op. cit.), i in. (et al, etc.). Miejsce odsyłacza Miejsce odsyłacza (znajdującego się w tekście właściwym) do przypisu w sytuacji, gdy przypis odnosi się do całego zdania lub akapitu: kiedy zdanie jest zakończone kropką, np. To jest przykład zdania2. kiedy odsyłacz znajduje się po inicjale, np. To jest przykład zdania napisanego przez kiedy odsyłacz znajduje się po skrócie, np. To jest przykład zdania, które zostało napisane w celu: wyjaśnienia, zilustrowania, zademonstrowania kiedy zdanie jest zakończone wykrzyknikiem, np. To jest przykład zdania!2 kiedy zdanie jest zakończone znakiem zapytania, np. To jest przykład zdania?2 kiedy zdanie jest zakończone wielokropkiem, np. To jest przykład zdania…2 Miejsce odsyłacza do przypisu w sytuacji, gdy przypis odnosi się do konkretnego wyrazu znajduje się bezpośrednio po tym wyrazie i przed występującym za nim znakiem interpunkcyjnym. Układ Przypisy wyglądają następująco: przypis źródłowy zwykły (wskazuje na źródło pochodzenia jakiejś informacji, która została zacytowana bardzo dokładnie) [numer przypisu] [Pierwsza litera imienia i nazwisko autora], [Tytuł publikacji], [Wydawnictwo], [Miejsce wydania i rok], [skrót „s.” i numer strony]. Przykład 1 M. Ziółkowski, Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2000, s. 56. Kiedy powtórnie (bezpośrednio jeden przypis po drugim) powołujesz się na to samo dzieło tego samego autora, wystarczy napisać: [numer przypisu] Tamże, [skrót „s.” i numer strony o ile jest inna niż poprzednio]. przypis polemiczny (kiedy przytaczasz myśl innego autora niezbyt dosłownie lub prowadzisz z nim polemikę – tę różnicę czytelnik może wywnioskować z kontekstu) [numer przypisu] Por. [Pierwsza litera imienia i nazwisko autora], [Tytuł publikacji], [Wydawnictwo], [Miejsce wydania i rok], [skrót „s.” i numer strony]. Przykład 1 Por. M. Ziółkowski, Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2000, s. 56. lub [numer przypisu] [Treść polemiki]. Por. [Pierwsza litera imienia i nazwisko autora], [Tytuł publikacji], [Wydawnictwo], [Miejsce wydania i rok], [skrót „s.” i numer strony]. Kiedy powtórnie (bezpośrednio jeden przypis po drugim) powołujesz się na to samo dzieło tego samego autora, wystarczy napisać: [numer przypisu] Por. tamże, [skrót „s.” i numer strony o ile jest inna niż poprzednio]. Przykład 1 Por. tamże, s. 57. przypis odsyłający (odsyła czytelnika do innych prac lub innego miejsca we własnej pracy, w celu znalezienia dokładniejszej informacji) [numer przypisu] Zob. [Pierwsza litera imienia i nazwisko autora], [Tytuł publikacji], [Wydawnictwo], [Miejsce wydania i rok], [skrót „s.” i numer strony]. Przykład 1 Zob. M. Ziółkowski, Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2000, s. 56. Kiedy powtórnie (bezpośrednio jeden przypis po drugim) powołujesz się na to samo dzieło tego samego autora, wystarczy napisać: [numer przypisu] Zob. tamże, [skrót „s.” i numer strony o ile jest inna niż poprzednio]. Przykład 1 Zob. tamże, s. 57. przypis dygresyjny (autor pracy zamieszcza uwagi, wyjaśnienia, informacje uzupełniające) [numer przypisu] [Treść]. Przykład 1 Protestantyzm należy do głównych gałęzi chrześcijaństwa razem z katolicyzmem i prawosławiem. Komentarze

przypis do przypisu z innej książki